Jos Kruisbergen stopt na 32 jaar filmen: uniek tijdsbeeld van Maas en Waal voltooid

Na 32 jaar onafgebroken vastleggen van het leven langs Maas en Waal zet cineast Jos Kruisbergen zijn camera definitief uit. Met zijn statief op de schouder en geluidsman Geert Megens aan zijn zijde dook hij op bij zonsopkomsten en zonsondergangen, in dorpen, op rivieren en in uiterwaarden. Of het nu Kerstmis, Pasen, Hemelvaart of Koninginnedag was: Kruisbergen was erbij, vaak tot diep in de nacht. Wat resteert, is een ongeëvenaard filmarchief dat het rivierengebied voor nu en later bewaart.

Kruisbergen kijkt terug op een loopbaan die begon zonder brede steun, maar groeide dankzij vertrouwen van mensen om hem heen. Zijn boodschap aan jongeren bleef onveranderd: volg je droom, ook als het tegenzit. In de volksmond werd hij al snel ‘Jos van de NOS’. Hij werkte voor NOS en RTL en bracht alles wat hij verdiende — ruim 560.000 gulden — als vrijwilliger in bij de stichting Tweestromenland in Beeld en Geluid. “Zo kon er een uniek filmarchief ontstaan voor huidige en toekomstige generaties,” zegt hij.

Deskundigen noemen wat in Maas en Waal is vastgelegd uitzonderlijk. Terwijl tegenwoordig grote budgetten naar archeologisch onderzoek gaan, legde Kruisbergen met minimale subsidies een levend stuk geschiedenis vast. In de beginjaren was steun schaars. Dankzij hergebruik van banden en archiefmateriaal — waaronder zeldzame beelden van de watersnood van 1926 — kregen verhalen toch een podium. Later complimenteerde dijkgraaf Tanja Kuppen van Waterschap Rivierenland hem voor zijn vooruitziende blik: hij interviewde in de jaren tachtig al ooggetuigen van die ramp.

Op 78-jarige leeftijd is Kruisbergen nog altijd actief: hij zaalvoetbalt met dorpsgenoten in de naar hem vernoemde ‘Jos Kruisbergen Arena’. Het filmen zelf werd echter te zwaar. In overleg met zijn huisarts besloot hij te stoppen. “Je moet je eigen agenda bepalen,” zegt vriend Jan van Deinsen. Wandelen helpt om het hoofd leeg te maken.

Wat hij zal missen, is het contact met dorpskinderen die aanbelden met de vraag of hij hen wilde filmen tijdens kermis, carnaval of de kindervakantieweek. “Voor hen is het later goud waard om te zien hoe hun leven eruitzag.” Zijn dank gaat nadrukkelijk uit naar zijn vrouw Corrie en zijn kinderen. Ook prijst hij de inzet binnen de stichting, met oud-voorzitter Wim Lamers, huidig voorzitter Joke van Leeuwen en dochter Joyce Schippers Kruisbergen, die “bijna dag en nacht helpt”.

Er waren ook moeilijke tijden. Toen de stichting financieel in zwaar weer belandde, bracht een spinningactie — georganiseerd door voorzitter Ben Meijering met Lions en lokale bedrijven — uitkomst. Met 15.000 euro kon het werk doorgaan. In totaal maakte Kruisbergen als vrijwilliger ruim honderd documentaires en meer dan zevenhonderd reportages.

De lijst met onderwerpen is indrukwekkend: van carnaval in Beneden-Leeuwen en portretten van dorpsfiguren tot ontzanding in Maasbommel, Sinterklaastradities, politieke crises en muziekgeschiedenis. Zo filmde hij Pleinpop met Golden Earring en interviews met Barry Hay en George Kooymans. “Geschiedschrijving die nooit meer terugkomt,” zegt hij zelf.

Met zijn afscheid stopt de stichting in haar huidige vorm en gaat verder als de Jos Kruisbergen Stichting, gericht op behoud en ontsluiting van het Maas- en Waalse erfgoed. Filmavonden, donateurs en subsidies laat hij los. “Ik wil geen verplichtingen meer.” Wel blijft hij monteren: er liggen nog projecten, waaronder restauraties van kerken en glas-in-lood, en politieke verhalen die voltooid moeten worden.

De waardering is groot. Zijn leermeester plaatste hem in het rijtje van Joris Ivens en Leni Riefenstahl. RTL-topman noemde hem “de Bert Haanstra van Wamel”, een knipoog naar Bert Haanstra. Ook journalisten van De Gelderlander bleven zijn werk volgen.

Via de vernieuwde website van de Jos Kruisbergen Stichting blijven films beschikbaar voor scholen, universiteiten, zorginstellingen en andere organisaties. Tot slot vat Kruisbergen zijn band met de streek samen: “Maas en Waal is voor mij de hemel op aarde. En als de hemel daar niet op lijkt, kom ik terug.”