“Een ode aan de Kerk: Pijler van Tijd en Toewijding”

Bij het zien van de indrukwekkende documentaire over de sluiting van de kerk in Wamel kun je maar tot één conclusie komen: deze kerk moet teruggegeven worden aan haar parochianen. Het verhaal van de kerk wordt op indringende wijze verteld door chroniqueur Jos Kruisbergen, die alle facetten van het rijke verleden van het godshuis belicht. Van de eerste bouw, die teruggaat tot 893, tot het hedendaagse afscheid van de kerk, de documentaire is een ode aan een gemeenschap die de kerk als kloppend hart kende.

Een rijke geschiedenis

Volgens de film ligt er mogelijk nog een priester begraven in de kerk. Het illustreert de diepe band tussen Wamel en zijn kerk door de eeuwen heen. Kruisbergen, zelf een weggeschopte misdienaar, heeft met zijn film een prachtig tijdsbeeld gecreëerd, niet alleen voor de huidige, maar ook voor toekomstige generaties.

“Ik heb dingen in het verleden van de kerk gefilmd waarvan ik destijds niet wist wat ik ermee moest,” zegt Kruisbergen. “Maar nu past het perfect in het filmverhaal van de kerk.”

Kruisbergen vertelt ook over de invloed van zijn moeder, die 107 jaar oud werd en een trouwe kerkganger was. “Als iedereen zo was als mijn moeder, dan zouden er kerken bijgebouwd worden in plaats van verkocht,” merkt hij op. Zijn moeder vond dat alles wat er met de kerk te maken had, vastgelegd moest worden. Die toewijding resulteerde in een goudschat aan beelden die nu het fundament vormen van de documentaire.

Het afscheid

De documentaire bereikt een emotioneel hoogtepunt wanneer Harmonie Koningin Wilhelmina haar laatste prachtige tonen door de gewelven van de kerk laat klinken. Het applaus dat volgt, is oorverdovend, en er worden tranen weggepinkt. Het is het definitieve afscheid van een tijdperk: de kerk van Wamel wordt uitgezwaaid.

Maar zoals acoliet Riet van Rossum in de documentaire opmerkt, is het verlies van de kerk ook het gevolg van een afnemende betrokkenheid van de gemeenschap. Oud-koorzanger Antoon Jansen herinnert zich een andere tijd: “Met Kerstmis hadden we drie missen in de nachtmis . Ik werkte bij Zondags Meubelfabrieken en kreeg speciaal vrij voor rouw- en trouwdiensten.”

De kerk kende ooit een bloeiend verenigingsleven, met meerdere koren en initiatieven zoals de kerststal die pastoor Kurstjens samen met Frans van Oijen organiseerde. Kurstjens smokkelde zelfs illegaal een kerststal vanuit Duitsland om de gemeenschap te verrijken.

Het centrale punt van de gemeenschap

Vroeger stond de kerk centraal in het leven van het dorp. Toch waren niet alle herinneringen positief. Pastoor Kurstjens, inmiddels overleden, beschrijft in de documentaire hoe Wamel ooit het hoogste aantal jongeren had dat verongelukte. “Ze kenden totaal geen verkeersregels,” vertelt hij. Bij een tragisch ongeval werd de pastoor vaak ’s nachts door de politie uit bed gehaald om het slechte nieuws aan de familie over te brengen.

Deze rol van de pastoor en de kerk als steunpilaar in de gemeenschap maakt het des te begrijpelijker dat het dorp nu zijn kerk wil bewaren voor de toekomst. De kerk kan immers maar één keer verkocht worden, en dat is een beslissing die onomkeerbaar is.

Verhalen van veerkracht

De documentaire zit vol met verhalen die de veerkracht en warmte van de gemeenschap illustreren. Zo vertelt Chris Kalkers over een episode tijdens de oorlog, toen hij vier vliegeniers in de toren van de kerk wilde onderbrengen. De pastoor antwoordde eenvoudig: “Chris, de kerk is van iedereen. Doe ermee wat je wil.”

Ook beelden van de restauratie van de kerk, de Allerzielen-processie, concerten en carnavalsvieringen met de hofkapel en carnavalsvereniging De Oude Gierpont komen voorbij. Zelfs dramatische gebeurtenissen, zoals de brand in de pastorie, worden belicht.

Kruisbergen heeft een indrukwekkend tijdsbeeld neergezet, een verhaal van mensen en hun band met het geloof. “Mijn moeder, vader en vele Wamelnaren kijken trots vanuit de hemel neer,” zegt hij.

Het einde van een tijdperk

De sluiting van de kerk is volgens velen te wijten aan een gebrek aan bezoekers. Toch doet het pijn, want eerdere generaties hebben hard gewerkt om de kerk te realiseren. Pastoor Schiks, die ijverde voor de bouw van een nieuwe kerk, zou mogelijk nog in deze kerk begraven zijn.

De documentaire leidt de kijker met korte impressies door de rijke geschiedenis van de kerk, waarbij telkens duidelijk wordt dat de kerk onlosmakelijk verbonden is met de gemeenschap van Wamel. Het is een filmisch tijdsbeeld waar andere parochies jaloers op zouden zijn.

 De roep om behoud

Bij het zien van deze beelden kun je maar tot één conclusie komen: de kerk hoort bij de Wamelse gemeenschap. De documentaire is een krachtige oproep om het godshuis te bewaren voor toekomstige generaties. Want hoewel de klokken van de kerk stilzwijgen, blijft de herinnering luid en duidelijk klinken in de harten van de mensen van Wamel. Tot in lengte van jaren.

 Of de documentaire ooit een breder publiek zal bereiken, blijft onzeker. Toch worstelt hij met de vraag of de documentaire breed gedeeld moet worden. Het halve dorp komt voorbij, met beelden van wat er niet meer is. Ík heb enkele mensen de documentaire laten zien, maar sommigen vonden het te aangrijpend en heftig’, aldus Kruisbergen. Voorlopig krijgt de film dan ook een plek in het archief van Tweestromenland in Beeld en Geluid , volgens de Wamelse cineast de beste locatie. ‘We maken dit voor toekomstige generaties , die straks die straks niet eens meer weten wat een kerk was.’ 

De reportage van Jos Kruisbergen is te zien op www.2bg.nl